ریه عضوی است که در قفسه صدری قرار دارد وگازهایی راکه توسط بدن تولید میشود، مثل دی اکسید کربن، از بدن خارج و اکسیژن را جایگزین آن می‌کند.
البته ریه، نه تنها یک ارگان تبادل گازهاست، بلکه یک ارگان ایمونولوژیک(ایمنی‌شناسی )هم هست، در ایمنی بدن هم به شکلی درگیر میشود .بعلاوه بعضی از هورمون‌ها هم در ریه تولید میشوند، ولی نقشی که به طور عمومی میشود به آن اشاره کرد، وظیفه ریه در تبادل گازهاست، برای اینکه اکسیژن در دسترس بافتها قرار گیرد و دی‌اکسید کربن که از بافتها تولید میشود، بتواند به راحتی خارج شود.
در این فرآیندحتماً باید ارگان‌های مختلفی درگیر باشند ،یکی از ارگانهایی که برای کمک به ریه درگیر میشود، قلب است و تمام خونی که دی‌اکسید کربن دارد و از بافت می‌آید، به قلب راست وارد میشود.
در باز بسته شدن ریه ،تغییر فشار ایجاد شده در قفسه صدری یک کمک اضافی ایفا می‌کند تاخون بهتر وارد قلب راست شود.
سپس قلب راست خونی که دی‌اکسید کربن خیلی بالا و اکسیژن پائین دارد را به سمت ریه پمپاژ می‌کند و خون در ریه گردش پیدا می‌کند. دی‌اکسید کربن خارج و وارد آلوئول هوایی میشود که از آنجا وارد لوله‌های هوایی شده و از بینی و دهان خارج میشود.
از طرفی اکسیژن هم با مسیر برعکس وارد آلوئول های هوائی می شوند و با تبادل گازی وارد خون شده ،در نهایت این خون جمع و به چهار تا رگ ریوی تبدیل میشود که درواقع اسم آنها ورید است (هر لوله خونی که از بافت خارج میشود به آن ورید می‌گویند).
با این که آنها راوریدهای ریوی می‌نامیم که از ریه خارج و وارد قلب میشوند ، حاوی اکسیژن بالا هستند.اماتمام وریدهای بدن حاوی اکسیژن پائین و دی اکسید کربن بالایی دارند ،این استثنایی است.سپس خونی که اکسیژن بالا دارد، وارد قلب چپ میشود و قلب چپ هم شروع به پمپاژ کردن خون به داخل مغزو اندام‌ها و ارگان‌های بدن می‌کند.
ریه چه نقشی در سلامتی انسان دارد؟
ریه نقش اساسی در سلامتی انسان دارد ممکن است بعضی از ارگان‌های بدن مثل پا ویا کلیه را نداشته باشیم وبتوانیم زندگی کنیم ، یاهفته ای سه بار دیالیز کنیم ولی بدون ریه نمی‌توانیم زندگی کنیم، چون با زندگی منافات دارد، به خاطر اینکه اکسیژن باید وارد بافت‌هاشده ، از طریق ریه وارد سیستم بدن شود ،به قلب و مغز و. یا به ارگان‌های دیگر برسد و گاز دی اکسید کربن هم از ریه باید خارج شود بنابراین اگر ریه وجود نداشته باشد با زندگی منافات داشته و انسان از دنیا می‌رود.
چه زمانی ریه‌ها دچار بیماری میشود؟
به طور کلی وقتی که ریه نتواند کار خودش را انجام دهددچاربیماری شده است ، اساساً کار ریه ،ورود اکسیژن هوا به داخل خون و خروج دی اکسید کربن بدن است، وقتی که این کار را نتواند انجام دهد آن موقع ریه دچار بیماری شده است.
علائم هشداردهنده بیماری چیست؟
علائم هشداردهنده در بیماریها ریه، یکی تنگی نفس است که بیمار تشخیص می‌دهد که مثلاً مسیر خانه راکه قبلاً خیلی راحت می‌رفت اکنون نمی تواند،برودودچار تنگی نفس میشود، اگر تنگی نفس شدید باشد، فرد در حالت استراحت هم دچار تنگی نفس میشود ،حتی زمانی که می‌خوابد، دچار تنگی نفس میشود که علت آن می تواند قلبی و ریوی باشد. بنابراین در تنگی نفس، اول در حالت حرکت ،دوم حالت خوابیده و درمرحله سوم حالت نشسته هم دچار تنگی نفس شده و به سختی نفس می کشد.
علامت دیگرش هم این است که ازریه صدا خس خس بیاید ، وقتی بیمار نفس می‌کشد، صدای نفس کشیدن اورا بشنویم ، یا زمانی که هوا درمحیط کار آلوده باشد دچار سرفه شود ،به عنوان نمونه یک نانوا ممکن است دچار آسم کاری باشد وقتی که با آرد سروکار دارد دچار سرفه میشود، یا کسی که در معادن کار می‌کند وقتی که وارد معدن می شود دچار سرفه شودو در زمان‌هایی که تعطیل است بهتر شود.
خلط هم علایم هشدار دهنده مهمی است ، اگر خلط ایجاد شود ، به خاطر عفونت و یا التهابات ریه است،ولی اگر خلط خونی باشد این یکی از مهمترین علامت هشداردهنده است که میتواند عوامل عفونی ،سرطانی یا بیماریهای روماتیسمی باشد.
بیماری ریه چند نوع است ،آیانوع بیماری آقایان باخانمها تفاوت دارد؟
بیماری است که می تواند مجاری ریوی را درگیرکند مثل آسم یا برونشیت. ممکن است سیر بیماری دربافت ریوی دیده شود مثلا آمفیزم یا فیبروزریه. ما بیماری راههای هواِئی کوچک را راهم داریم که به آن برونشیولیت می گوییم که خود می تواندعلت ثانوی بیماری دیگر ریه باشد. بیماری دیگر عروقی ریوی است مثلا افزایش فشار خون ریوی که اغلب علت ثانوی ، بیماری ریوی و قلبی است، اما نوع اولیه آن هم وجود دارد که شاید در خانم ها اندکی بیشتر دیده شوند. از طرف دیگر فیبروزریه شاید در آقایان به دلایلی بیشتر دیده شوند.
منبع: سایت معتبر درمانکده
بیماری انسداد ی ریه چیست؟
انسداد یا تنگی راههای هوائی فوقانی می تواند موجب خروپف و ایست تنفسی بمدت چند ثانیه در طول خواب شود. که در نهایت موجب خواب آلودگی بیمار در طول روز می شود. اینها غالبا یک فنوتیپ خاصی دارند، چاق بوده ، گردن و فک کوچکی دارند. در مورد انسداد مجاری هوائی پایین هم می توان از آسم و برونشیت مزمن در سیگاری ها نام برد.
شایعترین بیماری ریوی درکشورکدام است؟
اگر بخواهیم بیماریهای ریوی را در کشور بررسی کنیم، شاید شایعترین بیماری که در کشور وجود دارد آسم است که فکر می کنم هنوزآمار دقیقی دراین وجود نداشته باشد، ولی حدس می زنم بین 10 تا 15درصد باشد. ، آلودگی هوا خیلی میتواند درایجاد آسم تأثیر داشته باشد و با آن در کنر آسم های شغلی Irritant induced Asthmaمی گویند. البته آسم‌های مادرزادی ، آسم‌هایی که توسط داروها ی مثل آسپرین ایجاد می شود وغیره هم وجود دارد.
آیا ژنتیک هم در بیماری ریوی نقش دارند؟
صددرصد،مثلادر موردآسم کسانی که پدر و مادرشان دچار این بیماری هستند احتمال اینکه فرزندان هم آسم بگیرند بیشتر است.
بیماریهای دیگری هم وجود دارد که بیماری نقص ایمنی است، فردی که متولد میشود از همان اول دچارعفونت های شدید ریوی میشود که ممکن است در نوجوانی از دنیا برود.
البته، یکی از بیماری‌هایی که در ایران نسبت به کشورهای غربی کمتر است، "فیبروزسیستیک" است که دراین کشورها خیلی بیشترازکشورمان مشاهده می شودومعمولا طول عمر این بیماران 30 یا 35 سال بوده و یک بیماری ژنتیکی است که به صورت اتوزومال مغلوب منتقل می شود.
خطرناکترین بیماری ریوی در ایران چیست؟
وقتی اسم خطرناک می‌آید،همه فکر میکنند سرطان است البته سرطان ریه بیماری خطرناکی است ،حدود 4 نوع سرطان ریه وجود دارد که سه نوع آن رابطه مستقیم با سیگار کشیدن دارد،سرطان ادنو کارسینوم » شایعترین سرطان بین آنهااست، این نوع سرطان ربطی به سیگار کشیدن ندارد و در خانم‌ها هم زیاد مشاهده می شود. اما سه نوع سرطان دیگربا سیگار کشیدن در ارتباط هستند. باید توجه داشته باشیم در بیماریهای ریوی بیماری دیگر هم وجود دارد، که شاید مردم نام آنرانشنیده اند ویا زمانی شنیده اند که یکی از اقوام و نزدیکان آنها مبتلا شده اند، این بیماریهای هم خیلی میتوانند در طول عمر مریض مؤثر باشند،انواع بیماریهای دیگرهم هست، ولی به طور کلی بیماری مثل بیماریهای روماتیسمی میتوانند ریه ها را بطور خطرناکی گرفتار کنند. ولی وقتی با مردم صحبت می‌کنیم تلاش داریم شایعترین بیماری ریه راکه سرطان است توضیح دهیم تابتوانند با نکشیدن سیگار ، تقریباً 65 تا 70 از وقوع آن جلوگیری کنند.
بیمارهای ریوی درچه فصلی بیشتر شایع میشود؟
معمولاً در فصول سرما به خصوص در کشوری مثل ایران که آلودگی هوا زیاد است، به خاطر پدیده اینورژن درشهرهای بزرگ مثل تهران بیماریهای تنفسی خیلی تشدید میشود . از جمله این بیماری برونشیت مزمن است که در سیگاری های بخصوص دیده می شود در فصول سرد اینها ممکن است دچار سرماخوردگی و یا تنگی نفس‌های خیلی شدید شوند و حتی نیاز به بستری شدن پیدا کنند همچنین علائم و حملات آسم در هوای آلوده تشدید میشود .
اوایل فصل بهار هم بیماری های مرتبط به آلرژی مانند پولیپ ، سینوزیت وآسم تشدید می شود. معمولاً فصل تابستان برای بیماران ریوی فصل خوبی است هم بخاطر اینکه که آلودگی کم است و هم بیماری های ویروسی کمتر دیده می شوند.
دستگاه تنفسی از دو بخش تشکیل شده بخش دستگاه تنفسی فوقانی که ازبینی ،حلق، حنجره ونای تشکیل شده و بخش دستگاه تنفسی تحتانی که از بافت نرم ریه ها و اجزای آن که شامل برونش، برونشیول و آلوئول هاست،آیا بیماری این دو بخش با هم متفاوت است ؟
به طور کلی بیماریهای ریه به چند دسته تقسیم میشوند. بیماریهای بافتی- عروقی ریه و بیماری‌هایی که لوله‌های ریه را درگیر میکنند.دستگاه فوقانی دستگاه تنفس مثل سینوس‌ها،لوله‌هایی که در بینی هستند یا لوله‌هایی که به آن برونش‌های بزرگ گفته میشوند، اینها میتوانند در بیماری‌هایی مثل آسم درگیر شده یا کسانی که سیگاری هستند برونشیت مزمن پیدا کرده . این بیماران دچار تنگی نفس، سرفه، گاه افزایش خلط میشوند وباید این سه تا نشانه رادر نظر داشته باشند،خلط خونی یک علامت بد است وحتماً باید به پزشک مراجعه کنند.
وقتی که از درگیری بافت ریه بحث می‌کنیم مثلاً درسرطان ریه مثل سرطان‌های قسمت دیگر بدن نظیر سرطان معده درددر مرحله آخر بیماری خودش را نشان می دهد. چون ریه یک ارگان بسیار بزرگ است، در نتیجه سرطان باید اینقدر بزرگ شود تا بتواند در لوله‌های ریه فشار آورده و بیماررادچار سرفه یا تنگی نفس کندتابه پزشک مراجعه کنند .
متاسفانه بهمین دلیل تنها حدود 30درصد از بیماران سرطانی در مراحل اولیه و قابل علاج قطعی بیماری شان شناخته می شود.
چه عواملی باعث عفونت ریه میشود؟
شایعترین علت عفونت های دستگاه‌های فوقانی معمولاً ویروسی هستند ، یک عادتی هم در ایران وجود دارد به محض اینکه علائم ویروسی دستگاه فوقانی درگیر می‌شودمردم سعی میکنند آنتی بیوتیک مصرف کنند در حالی که 85 تا 90 درصد این بیماری ویروسی است که ممکن است به شکل آبریزش بینی ،عطسه، تب، سرفه، خود را نشان دهدکه معمولاً با مصرف آستامینوفن و مایعات خودبخود بهبود می‌یابند، مگر اینکه بیمار یک بیماری زمینه‌ای مثل آسم و برونشیت مزمن یا فیبروز داشته باشد که آن موقع بایدبه پزشک مراجعه کند.
بنابراین بیشتر مواقع عفونت‌های ویروسی خودبخود حل میشود. اما در نوزادان و افرادی که بالای 65 سال دارند، عفونت‌های ویروسی میتواند به عفونت‌های باکتریایی تبدیل شده که درآن صورت باید آنتی بیوتیک مصرف کنند.
زمانی که فرد دچار این علائم میشود باید به چه پزشکی مراجعه کند عمومی یا متخصص ؟
به نظر من بیمار اول باید به یک پزشک عمومی مراجعه کند تا معاینه شود،در صورتی که دچار عوارض ریوی باشد پزشک عمومی بیمار را باید به متخصص یا فوق تخصص ریه ارجاع بدهد. عفونت‌های ریوی که بیشتر در زمستان شایع می شود ، معمولاً راههای فوقانی هوایی را درگیر می‌کند ،علائم آن آبریزش بینی ، تب و سرفه است و شخص دچار تنگی نفس و خلط خونی یا عفونی نیست ، بیمار دچار علائم کاهش وزن زیاد نمی‌شود، تعریق شبانه زیاد پیدا نمی‌کند ، حداقل بیماری‌اش بیشتر از 7 روز طول نمی‌کشد، اگر چنانچه بیماری بیشتر از این مدت طول بکشدمی تواند به پزشک متخصص مراجعه کند.
البته پزشکان عمومی برخی عفونت‌های ریوی را میتوانند درمان کنند چون بیشتر عفونت‌های ریوی ویروسی هستند و درمان نمی‌خواهندتنها آب واستامینوفن لازم دارند .
چرا اشخاص چاق بیشتر دچار مشکلات تنفسی میشوند، آیا چاقی هم در بیماری ریوی تأثیر دارد؟
بلی، از نظر آماری کسانی که چاق هستند، احتمال ابتلا به بیماری ریوی مثل آسم بیشتر است،در افراد چاق چون بافت چربی اطراف قفسه صدری زیاد هست، مانع حرکت باز و بسته شدن قفسه صدری شده و قسمت‌های پایین ریه ممکن است روی هم بیفتد، اگر خیلی چاق باشند، دچار مشکلات تهویه میشوند که ممکن است حتی لب هایشان سیاه شده و دی اکسید کربن بدنشان هم بالا برود ، در روز خواب آلوده باشند.موقعی که خواب ایجاد میشود، یک سیستم عصبی به نام پاراسمپاتیک بیشتر حکمفرمامی شودو موجب می شود لوله‌های هوای فوقانی کم کم دچار تنگی شده و شخص در موقع خواب دچار خروپف» شود، این علایم اگر ادامه پیدا کند ممکن است شخص، ایست تنفسی چند ثانیه ای پیدا کرده و حتی در حین خواب مکرربیدار شود ،اما بعد ازبیداری این چیزها را به یاد نیاورد که ایست تنفسی مکررویاخروپف می کرد. علت اینکه اینها خواب آلودمی‌شوند، این است که در طول خواب دچار خروپف می شوندوایست های تنفسی باعث می شود که اینها از خواب بپرند وخواب سطحی داشته باشند، در نتیجه چون خواب خوب ندارند، در طول روز هم خواب آلودند .حتی در کشورهای غربی اگر اثبات شود که اینها دچار آپنه تنفسی» هستند گواهی نامه شان تا زمان درمان باطل میشود ،چرا که ممکن است پشت فرمان هم بخوابند و تصادف کنند ، اینها علائم هشداردهنده‌ای است که باید از افراد چاق پرسیده شود که به اینها بیماریهای خواب می‌گوییم.
با توجه به علایمی که شما اشاره کردید اگر در اشخاص چاق این علایم مشاهده شود، آیا آنها بیماری ریوی دارند؟
خیلی از افراد هستند که خروپف میکنند و خوب هم می‌خوابند و دچار علائم انسدادی نمی‌شوند، یعنی راههای تنفسی اینها مسدود نمی‌شود و ایست تنفسی ندارند ، طی روزهم می‌گویندخوب بوده و خواب آلود نیستند، سردرد صبح گاهی ندارند دهانشان خشک نیست و اینجور اشخاص نیاز به درمان خاصی ندارند .
آیا بیماران ریوی باید از رژیم خاصی تبعیت کنند؟
برخی از بیماران ریوی، بایدخیلی مسائل را بیشتر از دیگر بیماران ریوی باید رعایت کنند، مثلاً به بیماران آسمی توصیه‌می‌شود، ترشیجات نخورند ،در هوای سرد و خشک مراقب خود باشند، ادویه جات کمتر مصرف کنند. برخی از خوردنی ممکن است آسم را تشدید کند، ولی وقتی ما این راه‌ها را پیشنهاد می‌کنیم، احتمالاتمام بیماران آسمی فکر میکنند که این موضوع برای تمام آنها صادق است در حالی که این طور نیست، گوجه فرنگی ممکن است آسم برخی بیماران را تشدید کند ،اما در عده ای دیگر اثری نداشته باشد یا خربزه، انگور ممکن است بیماری برخی آسمی ها راتشدید کندبنابراین نباید یک لیست برای تمام بیماران داده شود، برای هر فرد باید طبق شرایط بیماری مشخص کرد که به کدام یک از غذاها حساسیت دارد.
چرا غذاهای نفاخ بیماران ریوی را بیشتر دچار مشکل می‌کند؟
دلیل آن خیلی ساده است، به خاطر اینکه وقتی شکم نفخ می‌کند، روی عضله دیافراگم( این عضله مهمترین عضله تنفسی است که قفسه سینه را از حفره شکمی، جدا می‌سازد) فشار می‌آورد و این فشار باعث میشود که دیافراگم بالا برود.
باید توجه داشته باشیم که دیافراگم یکی از مهمترین عضله تنفسی ، دستگاه تنفسی و ریه است و وقتی که بالا می‌رود حجم ریه کاهش پیدا می‌کند و ما دچار تنگی نفس می‌شویم، دیافراگم وقتی بالا می‌رود در وضعیتی قرار می‌گیرد که نمی‌تواند انقباضات خوبی داشته و ریه را خوب باز و بسته کند ، در نتیجه شخص دچار تنگی نفس میشود.
بنابراین آنهایی چاق هستند وقتی دراز می‌کشند به خصوص به پشت که می‌خوابند دچار تنگی نفس میشوند، چون ارگانهایی که در داخل شکم است روی دیافراگم فشار می‌آورد و وارد قفسه صدری شده و ریه کوچک میشود ، اینها دچار تنگی نفس میشوند و باید نیمه نشسته بخواند.
اشخاصی که مشکل ریوی دارندگاهی غذا از معده آنهابه نای برمی گردد(می پرد)و دچار سرفه می شوند،چرا این اتفاق می افتد؟
مساله دیگر برگشت غذا از معده به ریه است که نکته بسیار مهمی است، هرچه ما بیشتر و جلوتر می‌رویم اهمیت آن را بیشتر متوجه می‌شویم، امروزه تا حدودی می‌دانیم بیماری‌هایی مثل فیبروز، ممکن است رفلاکس یا برگشت غذاهای معده به مری وسپس برگشتش به ریه آن را تشدید کند، یا در آسم ممکن است برگشت غذا آن را تشدید کند، در نتیجه سعی می‌کنیم در کنار داروهای ریوی داروهای دیگر هم بدهیم که نفخ را مرتفع کنند و جلو رفلاکس بیمار را بگیرد، چرا که این نفخی که بوجود می آید،بسیاری از بیماریها را تشدید می‌کند.
برای پیشگیری از بیماریهای ریوی، افراد چه مسائلی را باید رعایت کنند ؟
مهمترین توصیه‌این است ،سیگار نکشند برای اینکه سیگار عامل بسیاری از بیماریهای ریوی و غیرریوی است ،سیگارکشیدن آسم را تشدید و موجب برونشیت مزمن میشود ،جالب این است، خیلی از بیماران وقتی پیش پزشک می‌آیند، می‌گویند چون سیگاری هستیم دارویی بدهید که سیگار را خنثی کند. ما چنین داروی نداریم که آثار سیگار را از بین ببرد.، بیماران ریوی با مصرف غذاهای خوب، ورزش، سعی کنندتا آنجا که میتوانند از چاقی مفرط جلوگیری کنند، همانطوری که اشاره شده برای برخی بیماران توصیه می‌کنیم که از برخی غذاها اجتناب کنند، چون تشدید کننده برخی بیماریها مثل آسم است،همچنین سالانه بیماران آسمی و برونشیتی حتماً باید واکسن بزنندتا مبتلا به آنفلوانزا نشوند.
شما به بیمار آسم اشاره کردید ، آسم چه نوع بیماری است و علایم آن چیست؟
علایم بیماری آسم تنگی نفس وسرفه است، این دوعلایم شایعی هستندکه در این بیماری دیده می شود،ازنظر پزشکی آسم تعریف چند گانه ای داردکه معمولا با التهاب وقرمزی لوله های ریه همراه است،زمانی که بیمار دچار آسم می شود،لوله های ریه متورم وساختمان آنها عوض می شودبه عبارتی آنها کلفت تر شده و در فواصل مختلف دچاراسپاسم می شوندوبیماردچارحملات تنگی نفس می شود.
چه چیزی بیماری آسم تحریک می کند؟
عواملی مثل ژنتیک که مانمی توانیم نقشی در آن داشته باشیم. در کشورهای غربی شاید بهداشت بسیار زیادی که دراوایل زندگی دارند ممکن است نقش داشته باشد،در ایران نیز موضوع آلودگی بسیار مهم است کسانی که شغل های تحریک کننده ویا آسم شغلی داشته باشند توصیه می کنیم از ماسک استفاده کنندو در موارد شدید حتی توصیه می شود شغل خود را عوض کنند.
آیا آسم قابل درمان است؟
آسم به طور کلی یک بیماری است که باید کنترل شودمعمولاکسی را نمی کشد ،مگر اینکه بیمار داروهایش را استفاده نکندو به علایم هشداردهنده توجه نکند در آن صورت خیلی خطرناک می شود. آموزش بیمار مبتلا به آسم خیلی مهم است وآمار نشان می دهد، حملات و مرگ و میر در بیماران آسمی که از طبقات کم سواد هستند بیشتر دیده می شود.
چه اشخاصی بیشتر در معرض بیماری ریوی قرار دارند؟
کسانی که در معادن کار می کنند ممکن است به انواع مختلف بیماری ریوی دچار شوند هر معدنی که با خاک سروکار داردسلیس هم در آن هست ، ممکن است به سلیکوزیس منتهی شود. یاکسانی که در معدن زغال سنگ کار می کنندبیماری مخصوصی درریه دارند ،همچنین اشخاصی که در مرکز شهر کار می کنند ، ممکن است به دلیل آلودگی برونشیت وآسم آنها تشدیدشود.
آبسه ریه چیست واشخاص چرا به آن دچار می شوند؟
این بیماری در افراد خاصی اتفاق می افتد،سالمندان و الکلی ها ،کسانی که سکته کرده اند، بلع آنها مختل می شود و غذا بجای اینکه به مری برود وارد ریه می شود. کلا محتوای دهان که بسیار کثیف وحاوی میکروب های بی هوازی وغیره است ممکن است وارد ریه شده و ایجاد آبسه ریه کند،یاکسانی دچار عفونت ویروسی یا آنفلوانزاشوند، دیابتی ،الکلی و یا مسن باشند ممکن است ابتدا به پنومونی و در برخی آبسه ریه ایجاد شود.
برونشیت ریه چیست؟
این یک اصطلاح یونانی است"برونش" یعنی لوله ها و"ایت" هم یعنی التهاب لوله هوایی،بنابر این برونشیت یعنی التهاب لوله های هوایی ،این التهاب لوله های هوایی که باید مشخص شود که علت آن چیست ، خودش بیماری نیست و انواعی دارد که مهمترین آن برونشیت مزمن است که علت آن سیگار کشیدن وآلودگی هواست .
درباره این سایت